Қазақ ақын-жыраулар поэзиясындағы діни мотивтер мен реминисценция

Аннотация

Ақын-жыраулар поэзиясы – бүкіл қазақ поэзиясының эстетикалық ұстанымдарын, канондарын, дәстүрлі формулалық тілін қалыптастырудың ең маңызды кезеңі болып табылады. Бес ғасыр (ХІV-ХІХ ғасырлар) поэзиясының беделі ХХ ғасырға дейін мызғымай, эпикалық және лирикалық та қазақ поэзиясының негізін қалап, оның өзгеруі тек ХХ ғасырда ғана басталды. Жыраулар поэзиясының маңызды ұстанымдарының бірі руханилық, діни-мифологиялық ұстаныммен терең байланысы, ежелгі наным-сенімдер мен архаикалық дүниетанымдық жүйелерден бастау алған. Зерттеу барысында рухани синкретизм ХІV–ХVI ғасырлардағы жырауларға тән болып, тенгриандық, анимистік реликтер мен исламдық мотивтер мен ұғымдар дүниетанымында дәйекті түрде біріктірілгендігін көрсетті.              

Бұл синкретизм, әсіресе Асан-қайғы, Доспамбет, Шалкиіз жыраулар поэзиясында айқын байқалады. Қазақ халқының рухани топтасуына ықпал еткен қазақ-жоңғар соғыстары дәуірінде, XVI – XVIII ғасырларда жыраулар поэзиясында исламдық мотивтер күшейіп, мұсылмандық лексиканың поэзияға белсенді еніп, реминисценция, дәйексөздер мен Құдай есімдерімен үндеумен сипатталды. Бұл тенденция тек жыршы ғана емес, белгілі дәрежедегі халықтың рухани көсемі болған Бұқар жыраудың поэзиясына тән.            

Мақала ақын-жыраулар поэзиясындағы қазақстандық контексте жеткілікті зерттелмеген ұғымдарға кіріспеден басталады. Келесі салыстырмалы, жүйелі және тарихи-әдеби әдістердің принциптеріне негізделген әдістеме бөліміне ауысады. Одан кейін авторлар талқылауды жалғастырып, соңында қорытынды бөліммен аяқтайды.

Кілт сөздер: Қазақстан, ақын-жыраулар, салыстырмалы, мотивтер, миф-поэтика.