Ұлы Жібек жолы ареалындағы мәдени ауысулар мен диалогтар: мәдени ауытқулардың алдын алу тәжірибесі

Аннотация

Ұлы Жібек жолы мен Ислам Ренессансы Орталық Азия көшпенділерінің мәдени ауытқуларынан өркениеттік бетбұрысқа әсер еткен факторлар болғанын тарих көрсетіп отыр.  Егер отырықшы мәдениеттер кеңістікті алып, оны бөліссе, онда көшпенділердің өздері кеңістікте бөлінді. Көшпенділер мен отырықшы ауыл шаруашылығы дақылдары арасындағы девиантты бөліну Ұлы Жібек жолы феноменінде мәдени диалог арқылы шешіле бастады.  Мақаланың мақсаты Ұлы Жібек жолының Орталық Азияда қалыптасқан отырықшы (диханикалық-ирригациялық) және көшпелі мәдениеттер арасындағы девиантты ауытқуларды шешудегі тәжірибесін талдау болып табылады.    Бұл түркі халықтарына жаһандық деңгейде Ұлы мәдениеттер мен инновациялармен алмасуға мүмкіндік берді. Авиценна, Бируни, Фирдоуси, Хайям, Хорезми, Рудаки, Рашид-ад-Дин, Ұлықбек, Саади, Әл-Фараби және Баласағұн сияқты ғалымдар адамзатқа ұлы жетістіктердің есігін ашқан керуен жолдарында дүниеге келген. Орта Азия арқылы өтетін Ұлы Жібек жолында ортағасырлық еуропалық шектеулерде қалған Аристотель, Платон және Гиппократтың еңбектері «аман қалды» және дамыды. Орталық Азияның адамзат тарихындағы геосаяси рөлі зор, ол ежелгі дәуірден орта ғасырларға дейінгі рим және дала, түркі және иран, араб және Қытай империялары арасындағы айырмашылықтар мен мәдени ауытқулардың байланыстырушы буыны болды. Арнольд Тойнбидің айтуынша, Ұлы Жібек жолы аймағында " алып Түркі империясы гүлденген және өмір сүрген бұл жер болашақ өркениеттердің немесе бір өркениеттің орталығы болғанын көру қиын емес. Орталық Азияда Ұлы Жібек жолы ауданында мәдени ренессанс гүлдеп, болашақ заманауи білімнің негізі қалыптасты.

Түйін сөздер: Ұлы Жібек жолы, мәдени диалог, мәдени девиация, көшпенділік, қоныстану, өркениет, мәдени ауысулар.