Қазақстандағы қақтығыстардың институционализациясы аясындағы азаматтық дискурстағы құндылықтар трансформациясы: адам құқықтары риторикасына спиральды динамика әдісі
DOI:
https://doi.org/10.26577/jpcp202593316Аннотация
Қазақстандағы саяси трансформацияның күшеюі және әлеуметтік-саяси шындықтардың өзгеруі жағдайында адам құқықтары дискурсы баламалы құндылық жүйелерін артикуляциялау және қоғамдық тәртіпті сын тұрғысынан қайта қарастыру алаңы ретінде барған сайын маңызды бола түсуде. Бұл зерттеудің мақсаты спиральды динамика теориясы негізінде төрт жетекші қазақстандық құқық қорғаушының жария риторикасындағы құндылықтық сана деңгейлерін анықтау. Зерттеу 2016 жылдан 2024 жылға дейін қоғамдық кеңістікте белсенді әрекет еткен, заңгерлік білімі бар төрт құқық қорғаушының мәтіндерін талдауға негізделген. Әдіснама құқықтық және құқық қорғау дискурсына бейімделген vMEME категориялық матрицасын құрумен бірге параграфтық кодтау мен мазмұнды талдауды біріктіретін аралас әдісті қамтиды. Кодтаудың сенімділігі Cohen’s Kappa әдісі арқылы тексерілді (κ = 0.82), бұл бағалаушылар арасындағы жоғары келісімділікті көрсетеді. Талдау нәтижелері үш құндылықтық сана деңгейінің басым екенін көрсетті: Көк деңгей нормативтілік, заңдылық және тәртіпке басымдық береді; Жасыл деңгей инклюзивтілік, ынтымақ және гуманизммен сипатталады; Сары деңгей жүйелік ойлау, рефлексия және бейімделгіштікке бағытталған. Әрбір спикердің риторикалық стратегиялар мен құндылық деңгейлері конфигурациясында жеке айырмашылықтар байқалады. Сонымен қатар, кейбір жағдайларда Қызыл, Күлгін, және Көгілдір деңгей элементтері де тіркеліп, сананың өтпелі формалары мен стратегиялық бейімделуді көрсетеді. Зерттеудің ғылыми жаңалығы Қазақстан контекстінде адам құқықтары риторикасын талдауда спиральды динамика теориясының тұңғыш эмпирикалық қолданылуында. Теориялық маңыздылығы азаматтық сананы зерттеудің когнитивтік-құндылықтық тәсілін ұсынуында. Практикалық мәні бұл әдістемені құндылықтық трансформацияларды мониторингтеу, азаматтық риториканың эволюциясын болжау, сондай-ақ білім беру және құқықтық сауаттылық бағытында қолдану мүмкіндігінде.
Түйінді сөздер: спиральды динамика, құқық қорғау дискурсы, vMEME, әлеуметтік қақтығыстар, Қазақстан, азаматтық сана.
