Қазіргі көрнекі антропологияның назарындағы дәстүрлі қазақ мәдениетінің сәлемдесу тілі

Аннотация

Мақаланың зерттеу гипотезасы дәстүрлі ым-ишара тілі өзінің семиосферасының атрибуты ретінде де, «құрылған мінез-құлық» денесінің режимі ретінде де, яғни белгілі бір қоғамның тәндік бағдарламалары ретінде өзіндік ерекшелігі, біздің жағдайда – дәстүрлі қазақ қоғамы және оның дүниетанымы бар екенін түсінуге негізделген. Зерттеу қазақтың дәстүрлі сәлемдесу тілін көрнекі антропология контекстінде зерттеуге бағытталған. Қимылдар дене тілі ретінде әрекет етеді және көшпелі қоғам әлемінің біртұтас ойлау бейнесі аспектісі дененің белгілі бір модусы ретінде қарастырылады. Дәстүрлі мәдени әдет-ғұрыптарге жүгіну – қазақтың дәстүрлі ым-ишарасын сипаттау – қазақ гносеологиясында аталатын «жергілікті таным», яғни «дала танымына» жүгінуді жоққа шығармайды. Дәстүрлі ым-ишара басқа нәрселермен қатар біртұтас ғарыш кеңістігі мен адам денесі туралы салт жоралар мен идеялар туралы қасиетті табиғатпен байланысты аксиологиялық мәнге ие. Сәлемдесу семиозы көшпелілер ғарышының эманациясы ретіндегі адам денесінің элементтерінің қасиетті (сиқырлы) мағынасына тіреледі. Қазақтың дәстүрлі сәлемдесу ым-ишарасы тілінің гендерлік статусы әлеуметтік қатынас жүйесін ұйымдастыратын код қызметін атқарады. Қазақтың дәстүрлі сәлемдесу қимылының тілін көрнекі антропология аспектісінде зерттеудің нәтижесін қимыл таңбасы ретіндегі конфигурациясын ғана емес, сонымен қатар оның жүйе құраушы элементі – тәндік қасиетін «дене ойлауы», ой-бейне ретінде қарастыру қажеттігі туралы қорытындыны да қарастырған жөн. Зерттеудің қорытындылары мен ережелері қимыл тілін мәдени антропологияның, семиотиканың, коммуникация зерттеулерінің объектісі ретінде, мәдениетаралық зерттеулерде дене социологиясы теориясы аспектісінде зерттеу перспективасын ашады.

Түйін сөздер: дәстүрлі сәлемдесу ым-ишарасы, қимыл семиотикасы, визуалды антропология, көшпелі қоғам, дүниелік