ХХ ғасыр басындағы қазақ интеллигенциясының жер дауына байланысты ұстанымдары

Аннотация

Жер дауы ХХ ғасыр басында өзекті мәселеге айналды. Қазақ қоғамындағы аталған мәселеге қатысты түрлі ұстанымдарда орын алды. Жер дауына байланысты қазақ интеллигенциясы түрлі пікірлерді ұстанды. Сол кездегі қазақ қоғамы жер дауын шешуге қатысты нақты механизмдері көрсете алмады. Алайда, жер дауын шешуге қатысты түрлі деңгейдегі ұсыныстатар мен талпыныстар орын алған еді. Патшалық Ресей империясының отарлық саясатыда қазақ қоғамындағы жер дауының күшеуіне әсерін тигізді. Алғаш рет қазақ қоғамында жерді жалға беру және сату мәселелері орын ала бастады. Бұлда жер дауының өршуіне себептігін тигізді. Жерді жалға беру мен оны сатуда жер иеленушілердің өз еріктерінде еді. Жерді жалға беру кезінде кейбір шаруалар оның ақшасын ала алмау, тіпті жерді жалға беру арқылы түпкілікті жерінен айырылып қалу мәселесі шықты. Қазақ қоғамындағы жер дауының өршуіне себеп еткен Щербина экспедициясынан кейін арттық жерлердің тізімі шықты. Бұл өз кезегінде артық жерлердің мемлекет балансына өтуіне алып келді. Ал аталған мәселе қазақ қоғамындағы жер дауының одан сайын өсуіне алып келген еді.  Аталған үш мәселеге қатысты қазақ интеллигенциясы түрлі пікірлерін орта салды. Мұны шешудің жолдарын көрсетуге тырысты. Өз кезіндеге қазақ ителлигенциясының әртүрлі ұстанымдарды ұстанды. Мәселен, «Қазақ» газеті мен «Айқап» журналының жер дауына қатысты ұстанымдары екі түрі еді. Мұндай екі түрлі ұстанымдардың болуының өзі заңдылық ретінде қараймыз. Зерттеу тақыбырында аталған ұстанымдарға салыстырмалы және жүйелі талдау әдістерін қолданыла отырып зеттелді.

Кілтсөздер: жер дауы, жер мәселесі, қазақ интеллигенциясы, конфликология, ұстанымдар, пікірлер, Щербина экспедициясы, жер жалдау, жер сату, наразылық.